ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ ΠΑΤΡΩΝ

« Μεγάλα καὶ θαυμαστὰ τὰ ἔργα σου, Κύριε ὁ Θεὸς ὁ παντοκράτωρ »

Ο Ιερός Ναός Παντοκράτορος Πατρών δεσπόζει με τους πανέμορφους τρούλους του στην Άνω Πόλη, κάτω από το Φρούριο. Είναι αφιερωμένος στο δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, στον Παντοκράτορα  Κύριο Ιησού Χριστό, και πανηγυρίζει στην εορτή της Θείας Του Μεταμορφώσεως (6 Αυγούστου).

Ο πρώτος ναός κτίσθηκε περί το 900 μ.Χ. πάνω στα ερείπια του ναού του Ολυμπίου Διός, ο οποίος βρισκόταν στο μέσον της Αρχαίας Αγοράς. Το 1205 οι Φράγκοι κατέλαβαν την Πάτρα και ο ναός μετατράπηκε σε Ρωμαιοκαθολικό μέχρι το 1429, χρονιά κατά την οποία ο δεσπότης του Μυστρά, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, μετέπειτα αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, απελευθέρωσε την πόλη. Την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας ( 1458- 1687 μ.Χ. ) μετατράπηκε σε τέμενος με την ονομασία « Κιουρσούμ Τζαμί », δηλαδή « Μολυβδοσκέπαστο Τζαμί », επειδή ο θόλος του ναού είχε σκεπασθεί με μόλυβδο. Το 1687, κατά την Ενετοκρατία, ο Μοροζίνης μετέβαλε το τέμενος σε Ρωμαιοκαθολική εκκλησία του Αγίου Μάρκου. Φαίνεται πως κάποια στιγμή επεστράφη στους Ορθοδόξους, αφού το 1713 ο ναός αναφέρεται ως ενοριακός. Ωστόσο, με την ανακατάληψη των Πατρών από τους Τούρκους το 1715, μετατρέπεται και πάλι σε τζαμί. Είναι χαρακτηριστικό ότι, με το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821, ο Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός διέταξε να αφαιρεθεί ο μόλυβδος από τη στέγη του ναού, για να κατασκευαστούν σφαίρες. Στο μεταξύ ο ναός υπέστη πολλές καταστροφές από τα πυροβόλα του Φρουρίου, το οποίο βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Τούρκων. Το 1828 οι Γάλλοι του εκστρατευτικού σώματος του Μαιζών τον επισκεύασαν πρόχειρα και τον χρησιμοποίησαν ως αναρρωτήριο.

Ο ναός του Παντοκράτορος θα ανεγερθεί εκ νέου μεγαλοπρεπέστατος μετά την Απελευθέρωση, κατά τα έτη 1835 – 1840, σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής με τρούλους. Κτίσθηκε μάλιστα κατά μίμηση του σχεδίου του ναού της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινουπόλεως, με πολυάριθμους τρούλους και τρουλίσκους, καθώς και δύο εξωτερικά Αγιάσματα στις πλαϊνές θύρες του ναού, τα οποία σπανίως συναντάμε σε Ορθόδοξους ναούς. Το 1866 θα προστεθούν και τα δύο κωδωνοστάσια με τα χαρακτηριστικά τους ρολόγια. Έκτοτε ανακαινίσθηκε αρκετές φορές, με πιο αξιοσημείωτη την επένδυση των τρούλων με χαλκό το 1954.

Η εκκλησία είναι δισυπόστατη. Στα δεξιά της κεντρικής Αγίας Τράπεζας, έχει καθαγιασθεί και δεύτερη πλαϊνή επ’ονόματι του Αγίου Ελευθερίου, καθώς από το 1870 φυλάσσεται στον ναό τμήμα χειρός του Ιερομάρτυρος, και τελείται πανήγυρις προς τιμήν του στις 15 Δεκεμβρίου.  Στο ευρύχωρο εσωτερικό του ναού ο επισκέπτης μαγνητίζεται από το ύψος του κεντρικού τρούλου. Ιδιαίτερα μεγαλόπρεπο είναι το περίτεχνο τέμπλο, που φέρει εικόνες του Ιωαννικίου του Καυσοκαλυβίτου, καθώς και ο μαρμάρινος Δεσποτικός Θρόνος και ο ξυλόγλυπτος Άμβωνας. Στο δεξιό κλίτος υπάρχει παλαιά θαυματουργή της Θεοτόκου, την οποία ευλαβούνται ιδιαίτερα οι ενορίτες του Παντοκράτορος. Πέραν από τις δύο πανηγύρεις του ναού, από το 1887 έχει καθιερωθεί να τελείται κατά την εορτή των Θεοφανείων ( 6 Ιανουαρίου ) λιτανεία για τον αγιασμό των υδάτων της Δεξαμενής της Άνω Πόλεως, στην οποία συμμετέχει κάθε χρόνο πλήθος πιστών.